کتیبه میخی اورارتوئی (۷۵۳ – ۷۳۵ پیش از میلاد) در سه کیلومتری روستای سیغندل در ورزقان و بر دامنه کوه زاغی بر سینه سنگی یکپارچه و مرتفع منقوش است.
سمت جنوبی سنگ مزبور که به شکل هرم ناقص است، را به صورت مستطیلی صاف و صیقلی نموده و فرمان ساردوی پسر آرگیشتی پادشاه اورارتوئی را در ده سطر به خط میخی بر آن نقش کرده اند.
این کتیبه به شماره ۷۹۵ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
سیغندل یکی از روستاهای استان آذربایجانشرقی است که در دهستان ازومدل جنوبی بخش مرکزی شهرستان ورزقان واقع شدهاست. این روستا در ۵ کیلومتری شهرستان ورزقان ودر مسیر جاده ورزقان-اهر قرار دارد و کتیبه میخی اورارتوئی در ۳ کیلومتری این روستا و بر دامنه کوه زاغی بر سینه سنگی یکپارچه و مرتفع منقور است.
اورارتو نام حكومت مقتدري بوده كه در مركز فلات آناتولي و كناره درياچه ی وان از اتحاد طوايف مختلف ايجاد شده بود و بعدها در اثر حملات و كشورگشایيها قلمرو آنها تا كناره هاي دریای خزر كشيده شد.
این سنگ نبشته که مشتمل بر ده سطر است، توسط محمد جواد مشکور کشف شد و در سال ۱۳۳۰ شمسی آن را به جهانیان شناساند. همین کتیبه را بعدها دانشمند اورارتوشناس گرجی به نام ملیکشویلی از روی عکس آن خواند و نتیجه پژوهش خود را در این باره در سال ۱۹۶۰ انتشار داد.
سنگ نبشته سیغندل به ساردوی دوم (۳۳-۷۵۰ ق.م) پسر آرگیشتی اول تعلق دارد و در آن از حمله به ناحیه کوهستانی پولو آدری و گشودن ۲۱ دژ و تصرف ۴۵ یا ۴۴ شهر در یک روز، سخن می‌رود.
ملیکشویلی حدس زده است که پولو آدری محل زندگی یک طایفه کوه‌نشین در شمال آذربایجان ایران بوده و کتیبه به حوادث سال‌های ۴۵-۷۴۷ قبل از میلاد مربوط می‌شود.
ترجمه و تفسیر کتیبه سیغندل:
1 – ارابه جنگی خدای خالدی به راه افتاد
2 – آن به کادیا اونی پادشاه پولو آدی حمله کرد
3 – ناحیه ای کوهستانی است به یاری خالدی توانا
4 – در ارابه جنگی نیرو مند خالدی این لشکر کشی
5 – ساردوری پسر آرگیشتی صورت گرفت
6 – ساردوری گوید من 21 قلعه را گرفتم
7 – من در یک روز 45 (یا 44) شهر را تصرف کردم ، لیب لی اونی
8 – شهر پادشاه و شهر مستحکم را در جنگ گرفتم
9 – ساردوری پادشاه مقتدر شاه بزرگ
10- شاه کشور شاه مملکت بیا اونی و فرمانروای شهر توشپا
در سطر اول از كتيبه، سخن از خالدي است. خالدي يكي از خداوندان اورارتویي بوده و در معابد بزرگ در صدر خدايان اورارتوي قرار داشت. وي خداي جنگ بوده كه در مقایسه با ساير مجسمه ها و كتيبه های كشف شده ا ز اورارتویيان به «شكل انسان که گاهي با ريش و گاهي بدون ريش و ايستاده بر روي يك شير، نشان داده شدهاست.» آنها براي جنگ از خالدي اجازه ميگرفتند و آنچه در سطر سوم مي خوانیم نشان مي دهد اورارتوییان معتقد بوده اند كه پيروزي در جنگ حاصل توانايي خالدي است.
در سطر دوم از شخصي به نام كاديااوني نام مي برد كه پادشاه منطقه پولودآدي بوده است و مي نويسد، خالدي به راه افتاد و به آنجا حمله كرد.
در سطر سوم به توصیف ناحيه ي پولوآدي ميپردازد و ميگويد منطقه ای كوهستاني است و شاید اورارتوییها به منطقه قره داغ پولوآدی میگفتند.
در سطر چهارم منظوراز ارابه شايد مجموع لشكركشي هايي باشد كه معتقد بوده اند از طرف خالدي انجام ميشده و از قدرت زياد آن یاد شده است و در سطر پنجم از ساردوري پسر آرگيشتي به عنوان فرمانده ياد ميكند.
سطر ششم از قول ساردوری به تصرف 21 قلعه در منطقه اشاره کرده و در ادامه ودر سطر هفتم از 45 شهر ياد مي كند كه در عرض يك روز آنها را متصرف شده است و از ليب لي اوني به عنوان يكي از شهرهاي مهم و محكم ياد مي كند كه در سطر بعدي از تصرف آن سخن به میان آورده است. سپس به تعریف و تمجید از خود به عنوان شاه مقتدر و شاه كشورهاي فتح شده مي پردازد .
اوراتوئي ها خود را ( بيااي ني ) مي گفتند و پايتخت آنها شهر توشپا بوده است.
اينكه اورارتوییان چهل و چهار شهر و بيست ويك قلعه را فتح كرده اند نشان ميدهد كه در منطقه ورزقان و منطقه منتهی به سیغندل شهرهاي زيادي بوده است و شايد قلعه هاي كاسين، زرآوا، وتپه هاي نقاره داشي سكي اوستي، مازار دالی سی و روستاهای لَه لَلّو، کیقال و غيره از يادگارهاي آن دوران باشد. آنچه در کتیبه سیغندل میخوانیم و به نتیجه میرسیم این است که منطقه ورزقان و قره داغ در آن زمان از شکوه و عظمت و رونق بسیاری برخوردار بوده است.
قلعه های اطراف کتیبه:
مليكيشولي دانشمند و اورارتوشناس گرجي كه اين كتيبه را ترجمه كرده است از وجود قلعه هاي مختلفي در اطراف آن خبر داده و نيز وجود طايفه ي كوه نشين در اين منطقه را محتمل ميداند.
هيأت باستان شناس آلماني در سال 1967 و 1971 در اطراف سيغندل به پژو هشهايي مقدماتي دست زده اند و از وجود دو قلعه در این محل خبر داده اند كه يكي به دوران پيش از تاريخ كه به دست ساردوري دوم تسخير شده است و ديگري متعلق به اورارتویيهاست و «اين قلعه به دست ساردوري دوم در جوار قلعه ي قديمي ساخته شده است و قلعه مذكور در سيغندل از جمله بزرگترين استحكامات در ايران است.»
در روزگاران قديم در بالاي كتيبه سنگي قلعه ارمني نشين [در حوالي كتيبه ي سيغندل] وجود داشته كه مردم كارهاي آهنگري خود را به آنها مراجعه ميكردند.» اين مورد را سالمندان سيغندل نيز تصديق ميكنند و نيز به دليل آشنایي ارامنه و اوراتویيها به فن آهنگري وجود ارمني نشينان در اين قلعه بعيد به نظر نمي رسد (بخصوص که در زمانهایی ارمنی ها بر آذربایجان مسلط بوده اند.) محمد جواد مشكور كاشف كتيبه سيغندل، اورارتویيان را از تمدن های دنياي قديم ميشمارد.
