عمارت چهلستون یا کلاه فرنگی یکی از آثار مهم دوره صفویه در قزوین است که در مرکز شهر قزوین و در جنوب سبزه میدان (میدان آزادی)، در میان باغ بزرگی واقع شده است و تنها کوشک باقی مانده از مجموعه کاخ های سلطنتی روزگار شاه طهماسب است. این بنا در دوره قاجاریه توسط محمد باقر سعدالسلطنه فرماندار وقت قزوین بازسازی شد و چهلستون نام گرفت.
نقاشی های دیواری طبقه اول نمونه ای از هنر نگارگری مکتب قزوین و دارای شهرت جهانی است. مکتب حاکم بر این نقاشی‌ها از تغییر و تحولات سیاسی نیز تاثیر گرفته، به نحوی که ظهور نادرشاه و مکتب افشاریه در چهل ستون دیده می‌شود. همچنین ظهور قاجار نیز در سومین لایه نقاشی‌های کاخ چهل ستون دیده می‌شد که به مرور زمان از میان رفته است. این دیوارهای مزین به نقاشی و دیوارنگاره ها در نوع خود منحصر به فرد بوده و وجود سه لایه دیوار نگاره حاکی از گذشت ادوار مختلف تاریخی بر آن است.
عمارت چهلستون در بهمن ماه سال ۱۳۳۴به شماره ۳۸۹در فهرست آثار تاریخی ایران ثبت شد.
این بنا هم اکنون به عنوان موزه خوشنویسی مورد استفاده قرار گرفته است.
- متن کامل: کاخ چهلستون قزوین
کاخ و عمارت چهلستون قزوین معروف به عمارت کلاه فرنگی بنایی است در شهر قزوین. این بنا که تنها کوشک باقی‌مانده از مجموعه کاخ‌های سلطنتی روزگار شاه تهماسب میباشد، در مرکز شهر قزوین و در میدان آزادی ( سبزه میدان ) قرار دارد و در دوره صفویه و زمانی که قزوین پایتخت بود به کلاه فرنگی مشهور بود.
پیشینه
شاه تهماسب صفوی درسال ۹۵۱ هجری قمری به دلیل تهدیدات ترکان عثمانی تصمیم به انتقال پایتخت از تبریز به قزوین گرفت و در همین سال بود که اراضی موسوم به زنگی‌آباد را از میرزا شرف جهان یکی از بزرگان و معتمدان شهر برای احداث بنای شاهی خریداری کرد.
شاه تهماسب به معماران برگزیده کشور دستور داد تا باغی به شکل مربع در آن بسازند و در میان آن عمارتهای عالی، تالار، ایوانها و حوض‌های زیبا بنا کنند. شاه تهماسب صفوی بنای آن را از روی نقشه یک معمار ترک با شیوه شطرنجی خیلی کوچک ساخته است که دارای پنجره‌های چوبی بسیار ظریف و زیبا میباشد. “عمارت کلاه فرنگی” به همراه سردر عالی قاپو تنها بناهای باقی‌مانده از باغهای دوره صفویه در قزوین است.
این بنا در دوره قاجاریه توسط محمدباقر سعدالسلطنه فرماندار وقت قزوین بازسازی شد و چهلستون نام گرفت.
معماری
عمارت چهلستون ساختمانی هشت گوش و در دوطبقه به مساحت تقریبی ۵۰۰مترمربع بنا شده‌است. رواقی با ستونهای آجری و قوسهای نیم دایره‌ای بنا را در برگرفته و بر بالای آن ایوانی با ستونهای چوبی استوار گردیده‌است.
نقشه بنا دارای طرحی با محورهای صلیبی و برون گرا و سقف طبقه همکف پوشیده از مقرنس با طرح‌های بدیع و سقف طبقه فوقانی خنچه پوش است.تالار بزرگ طبقه دوم با ارسی های پنج چشمه ای در چهار جهت اصلی به محوطه غلام گردش بالا می پیوندد که دارای سقف بلندی از خنچه پوش بوده است.
تزیینات
نقاشی‌های دیواری طبقه اول نمونه‌ای از هنر نگارگری مکتب قزوین و دارای شهرت جهانی است. این دیوارهای مزین به نقاشی و دیوارنگاره‌ها در نوع خود منحصر به فرد بوده و وجود سه لایه دیوارنگاره حاکی از گذشت ادوار مختلف تاریخی بر آن است. تعداد نقاشی‌های دیواری این بنا مشخص نیست، اما طبق گفته‌های عبدالملک شیرازی و “قاضی احمد حقی”، این نقاشی‌های دیواری از آب طلا بوده‌اند. مکتب حاکم بر این نقاشی‌ها از تغییر و تحولات سیاسی نیز تاثیر گرفته، به نحوی که ظهور نادرشاه و مکتب افشاریه در چهل ستون دیده می‌شود. همچنین ظهور قاجار نیز در سومین لایه نقاشی‌های کاخ چهل ستون دیده می‌شد که به مرور زمان از میان رفته‌است. برخی معتقدند بنای هشت بهشت اصفهان با گرته برداری از این اثر ساخته شده‌است. با اینکه عبدی بیگ شیرازی شاعر و مورخ دوره شاه تهماسب در اشعار خود عمارتهای شاهی را به دقت توصیف نموده ولی نامی از هنرمندان نقاش و معمار بنا نمی‌برد، اما بیگ نقاشی‌های دیواری برون و درونی کاخ چهلستون قزوین را اثر میرزا علی نقاش، مظفرعلی نقاش، علی‌اصغر کاشی، عبدالجبار استرآبادی و رضا عباسی که از ماهرترین استادان زمان خود بوده‌اند دانسته‌است.
موزه خوشنویسی
این کاخ در سال ۱۳۳۷ به عنوان گنجینه اشیای تاریخی و باستانی مورد استفاده قرار گرفت و هم اکنون به موزه خوشنویسی قزوین تبدیل شده‌است.
