قلعه تاریخی جوشین یا جوشون در 26 كیلومتری غرب ورزقان بسوی جلفا و در 6 كیلومتری روستای جوشین واقع شده و راه آن بسیار سخت و كوهستانی است. قلعه جوشون که احتمالاً از قلعه های بابک خرمدین بوده، بر فراز یک کوه صخره‌ای در منطقه ای کوهستانی و زیبا در شمال غربی شهر ورزقان واقع شده است.
در کاوش هايي که بر روي اين قلعه صورت گرفته سفالينه هايي 6500 ساله و از هزاره اول قبل از ميلاد و قرون اوليه اسلام به دست آمده است.
قلعه جوشین در ۶ کیلومتری روستای جوشین در مرکز ناحیه تاریخی دیزمار ارسبارن و مابین روستای گال و جوشین به مرکزیت شهر باستانی خاروانا واقع شده، منطقه باستانی است كه بیش از شش هزار سال قدمت دارد و گنجینه باستان شناسان به شمار می رود، آنچه از دل خاك آن بیرون آمده، ثابت كرده كه زندگی در این منطقه با دوران آغاز شهرنشینی در فلات مركزی ایران و بین النهرین همزمان است. در زمان حمله اعراب در زمان خلیفه دوم، قلعه جوشین مرکز مقاومت مردم قره داغ بوده است و اعراب که بارها شکست خورده بودند، در نهایت با خدعه توانستند این قلعه را تسخیر کنند. در این قلعه اتاق هایی با سنگ و ملات آهک و گچ جهت زندگی افراد در بالای کوه تعبیه شده و حوضچه هایی جهت ذخیره آب در دامنه کوه ایجاد شده و آثار آن باقیست.
قلعه بر فراز کوهی است که سه طرف آنرا شیب های دیوار مانند احاطه کرده است و تنها راه ارتباطی آن یک گذر کوهستانی تنگ است که فقط یک یا دو نفر می توانند به زحمت از آن بالا روند، به این علت نگاهبانی و دفاع از این قلعه حتی با تعدادی معدود هم ممکن بوده است.
ارتفاع این قلعه از پای کوه برای کوهنوردی چندان دشوار نیست اما برای صعود به این قلعه نیاز به مهارت های حرفه ای است. برای فتح قله جوشین باید لوازم فنی و صخره نوردی بهمراه داشت.
در لايه نگاري هاي صورت گرفته توسط تيم کاوش و باستان شناسي، آثار، اشيا و آويزهايي از دوره هاي مختلف تاريخي به دست آمده که قديمي ترين آنها سفال هاي مربوط به اواخر دوره نوسنگي يعني حدود 6500 سال پيش است.
سفال هايي مربوط به دوره هاي ساساني، هخامنشي و عصرآهن، پيکرک هاي گلي و سفال هاي مفرغ قديم، درفش هاي استخواني و ابزار سنگي، اجاق هايي مربوط به عصر مفرغ، سرنيزه هاي آهني، اشيا و آويزهاي مختلف مفرغي آثاري هستند که در اين تپه شناسايي شده و به دست آمده اند.
قلعه جوشین بر فراز یک کوه صخره‌ای در یک منطقه کوهستانی زیبا در شمال غربی شهر ورزقان واقع شده كه ارتفاع قله از سطح دریا در حدود ۱۸۰۰ متر است. پله های ورودی این قلعه از سنگ تراشیده شده و همینطور به قوت خود باقی مانده‌اند، از بقایای قلعه دو صخره بزرگ در جناحین شرقی و غربی که احتمالاً برای دیدبانی استفاده می شده و حوضچه های حفر شده در داخل سنگ ها که برای ذخیره آب بکار می رفته است. تعدادی گودال های کوچک استوانه ای را نیز می توان نام برد که محل استقرار مشعل بوده. این قلعه در زمان قدیم یک مرکز فرماندهی و در پایین آن محل سکونت نیروهای دفاعی قرار داشته است.
در گذشته قلعه دارای یک آسیاب و سه استخر سنگی بوده که بطور کامل با دست تراشیده شده بودند.
دره رود جوشین ارتفاعات رشته کوه پیرسقا را از ارتفاعات قلعه جوشین جدا کرده است. در گذشته گردنه صعب العبور گال در مجاورت قلعه جوشین عمده‌ترین مرکز تجمع راهزنان بوده است.
قلعه هاي علي بيگ و آغجه از ديگر آثار تاريخي منطقه خاروانا است.
خاروانا از شهرهاي قديمي ورزقان و منطقه «ديزمار» بوده و اوج شکوفايي آن به عهد سلجوقيان بر مي گردد که به لحاظ قدمت طولاني، قلعه ها و آثار تاريخي بسياري را در خود گنجانده است.
