استان البرز سی و یکمین استان ایران است. با تصویب نمایندگان مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۱۳۸۹/۴/۷ استان البرز بطور رسمی شکل گرفت. استان البرز از جدا شدن 4 شهرستان کرج، طالقان، ساوجبلاغ به مرکزیت هشتگرد و نظرآباد تشکیل شده است. در استان البرز از اغلب قومیت های ایران ساکن هستند. کرج، مرکز استان البرز در 20 کیلومتری شمال غربی شهر تهران قرار دارد که فاصله 2 مرکز استان بسیار کم و در بین مراکز استان کشور بسیار نادر است. استان البرز به لحاظ وجود مراکز متعدد صنعتی، دانشگاهی، کشاورزی، گردشگری، طبیعت گردی، میراث فرهنگی و… در کشور جایگاه ویژه ای دارد.
نام استان: البرز
وجه تسمیه: نام این استان از رشته کوه البرز گرفته شده است که بخش مهمی از آن از شمال این استان می گذرد.
نام قدیم: نام البرز در زبان باستان هربرز («هر» به معنای کوه و «برز» به معنای بلندی) بوده است.
مرکز استان: کرج
تقسیمات استانی: این استان دارای شش شهرستان، 17 شهر، 13بخش، 29 دهستان و 356 آبادی دارای سکنه می باشد.
تاریخچه: آثار باقی مانده در عهد باستان و دوران حکومت هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان در منطقه کرج گواه این امر است که این ناحیه در روزگاران گذشته از تمدن پیشرفته ای برخوردار بوده است. کرج مدتی جزء مازندران و زمانی بخشی از ری بوده‌است و گاهی از روستاهای طالقان یا شهرستانک محسوب می شده است. اهمیت کرج در دوره صفوی به دلیل قرار گرفتن بر سر راه قزوین به تهران و تبریز بیشتر شده و کاروانسراها، پلها و قلعه های ایجاد شده در حاشیه این جاده به آن هویت بخشیده است. دوره قاجاریه به ویژه عصر فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه کرج به علت همجواری با پایتخت و قرار گرفتن بر سر راه ارتباطی سلطانیه و تبریز مورد توجه سلیمان میرزا قرار گرفت و کاخ سلیمانیه را در آنجا ساخت. در سال ۱۳۱۲ هجری شمسی با احداث جاده آسفالته تهران – کرج به سواحل دریای خزر (چالوس) و همچنین احداث جاده های غرب کشور شهر کرج به یک گلوگاه مهم ارتباطی تبدیل گردید. در دوران پهلوی احداث کارخانجات و تأسیسات صنعتی فراوان حد فاصل تهران – کرج – قزوین و اطراف آن باعث شکوفایی و گسترش روزافزون شهر گردید. بعد از انقلاب نیز با تصویب نمایندگان مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۱۳۸۹/۴/۷ استان البرز بطور رسمی شکل گرفت.
موقعیت جغرافیایی استان: استان البرز به مرکزیت کرج بزرگ از نظر موقعیت جغرافیایی از شمال به استان مازندران از غرب به استان قزوین و از شرق به استان تهران و از جنوب به استان مرکزی محدود میشود. این استان در جنوب ارتفاعات البرز مرکزی واقع شده است. توجه به موقعیت بسیار استراتژیک بعنوان چهارراه غرب و شمال کشور محسوب میشود که نقطه اتصال راه ترانزیتی 17استان پر جمعیت کشور است. این استان بين 35 درجه و 32 دقيقه تا 36 درجه و 20 دقيقه عرض شمالي و 50 درجه و9 دقيقه تا 51 درجه و 27 دقيقه طول شرقي واقع شده است.
مساحت استان: 5142 کیلومتر مربع
شهرها و بخش های استان: ساوجبلاغ، کرج، نظر آباد، فردیس، اشتهارد، آسارا، طالقان، چارباغ چندار، تنکمان، محمدشهر، کمال شهر، ماهدشت، مشکین دشت، گرمدره، کوهسار و شهر جدید هشتگرد
شرایط اقلیمی: استان البرز از نظر اقلیمی دارای تنوع زیادی می باشد به گونه ای که از اقلیم بیابانی در قسمتهای جنوبی شروع و تا اقلیم های نیمه مرطوب و مرطوب در قسمتهای شمالی ادامه می یابد.
با توجه به موقعیت عمومی استان می توان بیان نمود که شدید ترین تضاد آب و هوایی شمالی-جنوبی یعنی اقلیم مرطوب و نیمه مرطوب در شمال و در مقابل اقلیم نیمه خشک و بیابانی در جنوب استان ملموس است.
ارتفاعات و کوههای مهم استان: رشته کوههای البرز ارتفاعات و ناهمواریهای عمده این استان را تشکیل داده اند.
دریاچه ها و رودهای مهم: مهمترین رودها عبارتند از رود کرج و طالقان رود.
پوشش گیاهی: 81/0 درصد از سطح استان را جنگلها تشکیل می دهند همچنین مراتع 3/72 درصد از وسعت استان را شامل می شود و 8/0 درصد وسعت استان نیز بیابانی است. 5/50 درصد مراتع دارای پوشش خوب، 8/33 درصد مراتع دارای پوشش متوسط و 6/15 درصد مراتع دارای پوشش فقیر است.
اقتصاد استان: استان البرز به لحاظ ظرفيتهاي كشاورزي يكي از قطب هاي مهم كشاورزي كشور محسوب مي شود . در حال حاضر80 درصد سبزي و صيفي و 60 درصد ميوه كشور از اين استان صادر مي شود و در واقع اين استان سهم مهمي در توليدات كشاورزي كشور دارد. کرج دارای تعداد زیادی واحدهای تولیدی و صنعتی است که در مناطق مختلف شهر و یا عمدتاً در شهرکهای صنعتی متمرکز شده‌اند. برای نمونه دو شهرک صنعتی سیمین دشت و بهارستان مجموعاً بیش از ۴۷۰ واحد تولیدی فعال دارند و بیش از ۹۵۰ واحد دیگر در مناطق مختلف شهر و حومه آن قرار دارند.
محصولات کشاورزی: استان البرز مقام اول كشور در توليد گوجه ، آلو و گل لاله و مقام دوم كشور در توليد گلابي ، هلو ، شليل ، گيلاس و قارچ خوراكي را داراست.
فرهنگ و آداب و رسوم: فارس، ترک، کرد، شمالی، لر، عرب و… ساکنان استان البرز هستند و فرهنگ این استان ترکیبی از فرهنگ تمام این قومیتها میباشد. نوروزخوانی و پختن سمنو توسط بانوان با تجربه فامیل و توتک پزان از آداب کهن و دیدنی این دیار است. نوروز خوانی یا رسم شال اندازی در برخی نقاط از جمله روستاهای طالقان و ساوجبلاغ استان البرز کماکان رواج دارد. مردم روستاهای شهرستان طالقان مراسم شب چله به خانه بزرگ روستا رفته و طولانی ترین شب سال را در کنار یگدیگر و با شور و حال خاصی می گذرانند. در این شب، طالقانی ها دور کرسی نشسته و بزرگ ده با خواندن قران و دعا برای پرباری محصول در سال آینده شب نشینی را شروع می کنند. یکی از رسوم زیبا و جالب مردم طالقان در این شب مراسم درجی سران و شال‌اندازی است که به عنوان میراث ناملموس و یا معنوی ثبت ملی شده است. از بازیهایی که مردم طالقان در شب چله انجام می دهند، انگشتر بازی و گدره بازی است که مردم با شور و حال خاصی آن را انجام می دهند. در جی سران یکی از آیین های شب یلدا در روستاهای طالقان است.
صنایع دستی: سفالگری، کوزه سازی و گلدان سازی، مجسمه سازی و…
جاذبه های مهم گردشگری: جاده چالوس، باغ لاله های گچسر، سد امیرکبیر، پیست اسکی دیزین، روستاهای ورده و برغان، کاخ سلیمانیه، کاخ مروارید یا کاخ شمس، غار یخ مراد و همچنین خانه دکتر محمد مصدق، تپه‌های باستانی و ابنیه‌های تاریخی در مناطق کرج، طالقان، ساوجبلاغ و نظرآباد
رویدادهای مهم: برگزاری جشنواره های بین المللی فیلم ، تئاتر، هنرهای تجسمی و موسیقی فجر، برگزاری جشنواره ورزشی فرهنگی محلات
جمعیت: براساس سرشماری سال ۱۳۹۰ این استان ۲٬۴۱۲٬۵۱۳ نفر جمعیت داشته و از اغلب اقوام ایرانی در استان البرز ساکن هستند.
زبان: فارسی گویش غالب این منطقه است. از آنجا که اقوام مختلف به این منطقه کوچ کرده اند گویشهای مختلف نیز در آن رایج است. اقوام لر، کرد، ترک، مازندرانی و…گویشهای خاص خود را دارند.
مشاهیر استان: حاسب کرجی ریاضیدان و آب شناس فرهیخته ایرانی در قرن پنج هجری
غذاهای محلی: غذاهای محلی کرج شامل آش جو، حلیم، دیزی است. دال عدس طالقانی، گوشت خورش، آش ترشی یا آش میوه نیز از غذاهای دیگر این منطقه از ایران است.
سوغات: آلوی برغان “گوجه برغان” که معروف و حتی محبوب گردشگران است. سوغات مخصوص و کهن کرج توت درختی، انگور، فندق، سنجد، خرمالو، عناب، ازگیل است.
پیش شماره و شماره اداره گردشگری: روابط عمومی 32829120-026
بدترین و بهترین زمان بازدید: بهار و تابستان بهترین زمان سفر به این منطقه میباشد. پیستهای اسکی استان البرز نیز در زمستان جذابیت خاص خود را دارند.
